Περιληπτικά:
Το σενάριο αυτό πραγματεύεται τη δομή, τα όργανα και τη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος. Επίσης διερευνά τον τρόπο ανταλλαγής των αναπνευστικών αερίων με τη συνεργασία του αναπνευστικού με το κυκλοφορικό σύστημα. Τέλος ανιχνεύει τις τεράστιες κοινωνικές συνέπειες του φαινομένου του καπνίσματος και επισημαίνει την ανάγκη μιας συλλογικής αντικαπνιστικής τακτικής.
Γενικά:
Το παρόν ψηφιακό σενάριο είναι συμβατό και συνακόλουθο με το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ) της Βιολογίας Γυμνασίου.
Οι εξειδικευμένες προδιαγραφές στο γνωστικό αντικείμενο της Βιολογίας που χρησιμοποιήθηκαν στην εκπόνηση αυτού του Δειγματικού Ψηφιακού Σεναρίου είναι συμβατές με το ενιαίο εκπαιδευτικό πρότυπο ελέγχου συμβατότητας των εξειδικευμένων προδιαγραφών Βιολογίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση όπως περιγράφεται στη «Μελέτη ελέγχου συμβατότητας των εξειδικευμένων προδιαγραφών Βιολογίας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης».
Το σενάριο είναι παιδαγωγικά κατάλληλο για να εφαρμοστεί στο σχολείο διότι εξυπηρετεί τις βασικές παιδαγωγικές αρχές του ΠΣ της Βιολογίας.
Τάξη:
Απευθύνεται στην Α΄ τάξη Γυμνασίου.
Διδακτικοί στόχοι:
Οι διδακτικοί στόχοι του σεναρίου εναρμονίζονται με τους εκπαιδευτικούς στόχους της αντίστοιχης διδακτικής ενότητας, όπως αυτοί αναφέρονται στο ΠΣ της Βιολογίας Γυμνασίου.
Οι στόχοι αυτοί διατυπώνονται και σε ανάλογο πεδίο του ψηφιακού σεναρίου. Έτσι το ψηφιακό σενάριο αποσκοπεί ώστε οι μαθητές/τριες:
- Να συνδέουν τη λειτουργία της αναπνοής με την πέψη της τροφής και την κυκλοφορία του αίματος.
- Να περιγράφουν τα όργανα του αναπνευστικού συστήματος, τη δομή και τη λειτουργία τους.
- Να διακρίνουν τα αέρια, τον τρόπο μεταφοράς και ανταλλαγής τους και τη λειτουργία που επιτελούν.
- Να συνδέουν την καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος με την καλή υγεία του ανθρώπου.
- Να καλλιεργήσουν δεξιότητες συνεργασίας, έρευνας, κοινωνικής προσφοράς και δημιουργικής χρήσης ΤΠΕ.
Παιδαγωγικό πλαίσιο:
Το συγκεκριμένο σενάριο εμπνέεται από τις αρχές του κοινωνικού εποικοδομητισμού.
Διδακτική δόμηση:
Στηρίζεται στους άξονες της διερευνητικής και συνεργατικής μάθησης ενώ λαμβάνει υπόψη τις σύγχρονες επιταγές για ένα σύγχρονο σχολείο ανοιχτό στην κοινωνία. Πρόκειται συνεπώς για μία δομή που αξιοποιεί πολλά στοιχεία της μεθόδου Project.
Υλικοτεχνική υποδομή:
Χρησιμοποιείται το εργαστήριο Η/Υ καθώς και σημερινά εργαλεία ΤΠΕ που επιτρέπουν μεταξύ των άλλων την αξιοποίηση των υπηρεσιών που προσφέρει το ΠΣΔ και συγκεκριμένα τη σύγχρονη εξ αποστάσεως συνεργασία με συνδιαλέξεις ή γραπτά μηνύματα (meeting.sch.gr), την ταυτόχρονη κοινή επεξεργασία εγγράφων (νέα υπηρεσία 6/2015 grafis.sch.gr) και τη χρήση των ιστολογίων (blogs.sch.gr). Βέβαια απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί το άνοιγμα λογαριασμών ΠΣΔ στους/στις μαθητές/τριες. Μια επιλογή με μικρό κόπο και μεγάλη προστιθέμενη διδακτική αξία.
Επίσης αξιοποιούνται μέσα κοινωνικής δικτύωσης (facebook, twitter) τα οποία είναι ούτως ή άλλως δημοφιλή μεταξύ των μαθητών/τριων και επίσης διαδικτυακές εφαρμογές εκτός ΠΣΔ που βοηθούν στη δημιουργία αφίσας (canva.com) και εξ αποστάσεως συνεργασιών (google docs).
Διαδραστικές Εφαρμογές - Λογισμικά :
Στο παρόν ψηφιακό σενάριο χρησιμοποιούνται μαθησιακά αντικείμενα από το εθνικό αποθετήριο του Φωτόδεντρου (photodentro.edu.gr) και διαδραστικά – δομικά εργαλεία, που φτιάχθηκαν από το δημιουργό του σεναρίου, με τα δημιουργικά και δυναμικά μέσα που παρέχει η ίδια η πλατφόρμα «Αίσωπος». Δεν χρησιμοποιήθηκαν (τουλάχιστον άμεσα) εγκεκριμένα και γνωστά λογισμικά Βιολογίας όπως η «Βιολογία Α΄-Γ΄ Γυμνασίου» και η «Εγκυκλοπαίδεια του ανθρωπίνου σώματος».
Αυτή ήταν μια προσωπική επιλογή του δημιουργού και έγινε για τρεις λόγους:
α) Στόχος αυτού του σεναρίου, ως «δειγματικού», πέραν όλων των άλλων στόχων του ως τυπικού διδακτικού σεναρίου, ήταν να αναδείξει και να χρησιμοποιήσει στο μέγιστο δυνατόν τα δομικά-διαδραστικά εργαλεία της πλατφόρμας Αίσωπος. Εργαλεία που είναι ικανά τόσο στον έλεγχο και επιβεβαίωση γνώσεων, που οικοδομούνται από άλλα μαθησιακά αντικείμενα (π.χ. Φωτόδεντρου), όσο και στην κατασκευή νέων μαθησιακών αντικειμένων που προσφέρονται για διερεύνηση και οικοδόμηση νέων γνώσεων.
β) Τα προαναφερθέντα εγκεκριμένα και γνωστά λογισμικά Βιολογίας μπορούν να λειτουργούν μόνο εντός του Εργαστηρίου Η/Υ και όχι διαδικτυακά. Το γεγονός αυτό αδρανοποιεί τη χαρακτηριστική δυνατότητα-δυναμική του ψηφιακού σεναρίου να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από μεμονωμένους μαθητές (και καθηγητές) από το σπίτι τους εκτός διδακτικής σχολικής ώρας.
γ) Η χρήση, ακόμα και μέσα σε ένα εργαστήριο Η/Υ, μόνο ενός περιβάλλοντος εφαρμογών όπως είναι αυτό του ψηφιακού σεναρίου, μέσα από τη χρήση μόνο ενός διαδικτυακού φυλλομετρητή (browser), χωρίς την ανάγκη μετάβασης από το ένα πρόγραμμα στο άλλο, κάνει την προσπέλαση του σεναρίου εύκολη και γρήγορη, ενώ παράλληλα δεν μπερδεύει τους μαθητές.
Χρονική δόμηση:
Η εννοιολογική διερεύνηση συντελείται και ολοκληρώνεται μέσα στην αίθουσα Η/Υ σε τρεις διδακτικές ώρες. Παράλληλα όμως αξιοποιείται και ο χρόνος εκτός σχολείου όπου με τη βοήθεια διαδικτυακών συνεργατικών εργαλείων δημιουργούνται τρία παραδοτέα. Το ένα είναι ένα παιχνίδι ρόλων-επιχειρηματολογίας, το άλλο είναι μια επιστολή που συντάσσουν οι ομάδες προς έναν καπνιστή και το τρίτο μια σειρά αντικαπνιστικών αφισών.
Διδακτικές Στρατηγικές:
α) Συνεργατικές
Τα παιδιά χωρίζονται από τον/την καθηγητή/τρια σε έξι ομάδες των περίπου τεσσάρων ατόμων ενώ κάθε ομάδα χωρίζεται επιμέρους σε δύο υποομάδες των δύο – τριών μαθητών/τριων. Η κάθε υποομάδα χρησιμοποιεί έναν υπολογιστή. Για τη διαμόρφωση των ομάδων ακολουθούνται οι βασικοί κανόνες της ανομοιομορφίας μέσα σε κάθε ομάδα. Έτσι τελικά δημιουργούνται έξι πανομοιότυπες ομάδες στις οποίες υπάρχουν μαθητές/τριες κάθε γνωστικού και κοινωνικού επιπέδου, ενώ η παρουσία των δύο φύλων είναι επίσης μοιρασμένη.
Η κοινωνική αλληλεπίδραση ακολουθεί κλιμακούμενη πορεία. Ξεκινά από τις υποομάδες όπου τα παιδιά συνεργαζόμενα ανά δύο ξεκινούν να φτιάχνουν το γνωστικό οικοδόμημα με τη βοήθεια των διαδραστικών μαθησιακών αντικειμένων και των διαδραστικών εργαλείων του ψηφιακού σεναρίου. Σε δεδομένες κομβικές στιγμές καλείται σε συνεργασία ολόκληρη η τετραμελής ομάδα η οποία συγκεντρώνει τη νέα γνώση και δίνει σάρκα και οστά σε ένα χειροπιαστό συμπέρασμα. Η πορεία αυτή συνεχίζεται με εναλλαγές συνεργασίας μεταξύ υποομάδων και ομάδας μέχρι να ολοκληρωθεί η διαπραγματευόμενη γνωστική ενότητα.
Στη συνέχεια, μέσα από δομημένη δραστηριότητα, καλούνται οι έξι ομάδες να συνεργαστούν ανά δύο, για τη δημιουργία τριών εργασιών με τρία διαφορετικά θέματα. Η συνεργασία των ομάδων ανά δύο γίνεται εκτός τάξης και μαθήματος μέσω των συνεργατικών εργαλείων που προσφέρει το σημερινό διαδίκτυο. Το πρώτο παραδοτέο συνδιαμορφώνεται μπροστά στην τάξη ως αγώνας επιχειρηματολογίας. Τα δύο άλλα παραδοτέα, αφού δημιουργηθούν από τις συμπράξεις ομάδων, υποβάλλονται αναρτώνται στο ιστολόγιο της τάξης στο ΠΣΔ αφού ελεγχθούν από τον καθηγητή-διαχειριστή του ιστολογίου.
Στο τελικό στάδιο της συνεργασίας καλείται ολόκληρη η τάξη σε ολομέλεια και οι τρεις συμπράξεις των ομάδων παρουσιάζουν τις τρεις εργασίες που έχουν δημιουργηθεί. Επισημαίνονται τα καλύτερα σημεία κάθε επιμέρους πονήματος, επιβραβεύονται οι ομάδες-δημιουργοί και τελικά συναποφασίζεται η οριστική εκδοχή του συλλογικού πλέον παραδοτέου η οποία και δημοσιεύεται στο ιστολόγιο της τάξης στο ΠΣΔ.
β) Διερευνητικές
Οι μαθητές/τριες σε συνεργασία κάθε στιγμή με τουλάχιστον ένα μέλος της ομάδας τους βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με διαδραστικά Μαθησιακά Αντικείμενα και Εργαλεία τα οποία τους βοηθούν όχι μόνο να διερευνήσουν τις νέες έννοιες αλλά και να καταλήξουν τελικά στο δικό τους προσωπικό γνωστικό μοντέλο.
Στο βαθμό που το μοντέλο αυτό δεν έχει διαφορές με αυτά των υπολοίπων συνεργατών είτε της ίδιας είτε των άλλων ομάδων εγκαθίσταται ως νέα γνώση. Διαφορετικά μέσα από τη διαδικασία της προαναφερθείσας συνεργατικής μάθησης μέσα από την απαραίτητη γνωστική σύγκρουση ακολουθεί πρώτα η αναδιοργάνωση της αρχικής δομής και τέλος η νέα εξισορρόπηση.
γ) Κοινωνικές - Βιωματικές
Στα πλαίσια του σύγχρονου σχολείου η τάξη, μέσα από τρεις παράλληλες δράσεις των έξι ομάδων συνεργαζόμενων ανά δύο, καλείται να αναζητήσει επιχειρήματα υπέρ ή κατά του καπνίσματος, να αυτενεργήσει μέσα από διαδικασίες διαλόγου, να συνθέσει κείμενα αντικαπνιστικής γραμμής, να αντιπαραταχθεί με ενήλικες καπνιστές του οικείου περιβάλλοντος, να εκφραστεί μέσω της καλλιτεχνικής δημιουργίας και τέλος να συναισθανθεί σε μέγιστο βαθμό την τραγικότητα ενός καπνιστή, είτε ενεργητικού είτε παθητικού. Παράλληλα μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα η κοινωνική αλληλεπίδραση μεγιστοποιείται κοινοποιώντας συνάμα την προβολή της εργασίας προς την κοινωνία.
Διάγραμμα ροής εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων:
Το ψηφιακό σενάριο διακρίνεται σε πέντε φάσεις:
- 1η. Κυτταρική αναπνοή - Όργανα αναπνευστικού
- 2η. Ανταλλαγή αναπνευστικών αερίων
- 3η. Υγιεινή ζωή και αναπνευστικό σύστημα
- 4η. Εργασίες - Ολομέλεια - Αξιολόγηση
- 5η. Αναστοχασμός.
Στις τρεις πρώτες φάσεις (2 διδακτικές ώρες) προτείνονται δραστηριότητες αφόρμησης, διατύπωσης προαντιλήψεων, διερεύνησης μέσω μαθησιακών αντικειμένων, ελέγχου μέσω διαδραστικών εργαλείων και τελικά συμπεράσματος.
Στις δραστηριότητες αφόρμησης και διατύπωσης προαντιλήψεων ο κάθε μαθητής, έχοντας μπροστά του το έντυπο του φύλλου εργασίας της κάθε φάσης, αποτυπώνει ατομικά προσωπικές απόψεις.
Στις δραστηριότητες διερεύνησης μέσω μαθησιακών αντικειμένων και ελέγχου μέσω διαδραστικών εργαλείων η κάθε υποομάδα (2-3 μαθητές) συνεργάζεται μπροστά από κάθε Η/Υ.
Στη δραστηριότητα του συμπεράσματος όλη η ομάδα (4-5 μαθητές) συνεργάζεται για την ολοκλήρωση της.
Στο τέλος της τρίτης φάσης δίνονται οδηγίες για περαιτέρω εργασίες οι οποίες θα πραγματοποιηθούν εκτός τάξης σε πλαίσια συμπράξεων των ομάδων ανά δύο.
Σύμπραξη 1ης-2ης ομάδας.
Η σύμπραξη οργανώνει ένα παιχνίδι ρόλων και επιχειρηματολογίας ανάμεσα σε δύο "στρατόπεδα", τους "καπνιστές" και τους "μη-καπνιστές". ΄Ετσι οι μεν θα έχουν στόχο να πείσουν τους άλλους να αρνηθούν την επιλογή τους και να αλλάξουν "στρατόπεδο".
Σύμπραξη 3ης-4ης ομάδας.
Η δεύτερη σύμπραξη ετοιμάζει μία ενιαία επιστολή προς έναν καπνιστή, συγγενή ή φίλο ή γνωστό. Στην επιστολή αυτή ενημερώνει για την ανάγκη άμεσης διακοπής του καπνίσματος. Κάθε μέλος της σύμπραξης αυτής διαβάζει την επιστολή στο δικό του καπνιστή και καταγράφει τις αντιδράσεις του.
Σύμπραξη 5ης-6ης ομάδας.
Η τρίτη σύμπραξη ετοιμάζει μια σειρά από τέσσερεις αφίσσες αντικαπνιστικής εκστρατείας. Τις αναρτά στο ιστολόγιο της τάξης και τις κοινοποιεί μέσω κοινωνικών δικτύων.
Στην τέταρτη και πέμπτη φάση (τρίτη διδακτική ώρα) οι συνεργαζόμενες ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες τους, δηλαδή τα αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης μεταξύ τους.
Ακολουθεί συζήτηση όπου ολόκληρη η τάξη σχολιάζει τις εργασίες, επισημαίνει θετικά και αρνητικά σημεία κάθε μιας από τις τρεις παρουσιαζόμενες εργασίες, εξάγει συμπεράσματα, και συνθέτει από τις επιμέρους εργασίες την μορφή και το περιεχόμενο της τελικής συλλογικής εργασίας, η οποία και θα αναρτηθεί στο ιστολόγιο της τάξης.
Κλείνοντας ακολουθούν αξιολογικές δραστηριότητες σε επίπεδο υποομάδας και τέλος μεταγνωστικές δραστηριότητες σε ατομικό επίπεδο.
Προστιθέμενη εκπαιδευτική αξία:
- Ενσωματώνονται καινοτόμες χρήσεις ΤΠΕ και συγκεκριμένα σημερινών διαδικτυακών εφαρμογών (δες υλικοτεχνική υποδομή).
- Αναβαθμίζεται και ενισχύεται ο ρόλος των μαθητών καθώς τους δίνεται η δυνατότητα να αυτενεργήσουν και να σχεδιάσουν εργασίες σε συνεργατικό κλίμα με το διδάσκοντα σε ρόλο καθοδηγητή – εμψυχωτή.
- Δίνεται η δυνατότητα για συνεργασία των μαθητών με καθηγητές καλλιτεχνικών και φυσικής αγωγής.
- Οι μαθητές καλλιεργούν ποικιλότροπες ικανότητες και δεξιότητες.
Πιθανοί ανασταλτικοί παράγοντες:
Σε περίπτωση χρονικής πίεσης ορισμένες δραστηριότητες μπορούν να επισπευτούν ή και να αφεθούν για μελέτη στο σπίτι.
Ενδεχόμενες δυσκολίες μαθητών και καθηγητών:
Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν λογ/σμοι μαθητών στο ΠΣΔ η συνεργασία μπορεί να γίνει δια ζώσης.
Αν δεν υπάρχει ιστολόγιο τάξης μπορούν να εκτυπωθούν οι εργασίες και να αναρτηθούν σε πίνακες ανακοινώσεων της τάξης και του σχολείου.
Ενδεχόμενες παρανοήσεις μαθητών:
Οι μαθητές/τριες σε σχέση με τη συγκεκριμένη διδακτική ενότητα έχουν τις εξής πιθανές παρανοήσεις:
- Θεωρούν ότι χωρίς ανάσα δεν μπορούμε να ζήσουμε αλλά δε συνδέουν τη ζωή με τις λειτουργίες των οργανισμών.
- Δε συνδέουν τη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος με αυτή του κυκλοφορικού.
- Δεν αντιλαμβάνονται την άμεση σχέση της διάσπασης της τροφής και της ενέργειας με την αναπνοή.
- Ταυτίζουν τον ατμοσφαιρικό αέρα με το οξυγόνο και πιστεύουν πως το αέριο που αναπνέουν είναι μόνο οξυγόνο.
- Δεν καταλαβαίνουν τη διαδικασία της διάχυσης των αναπνευστικών αερίων.
Δεξιότητες μαθητών και εκπαιδευτικών:
Οι μαθητές μέσα από τις δραστηριότητες του σεναρίου χρησιμοποιούν αλλά και αναπτύσσουν γνώσεις γνωστικής διερεύνησης, ομαδοσυνεργατικής τακτικής, επιστημονικής μεθοδολογίας, ψηφιακού γραμματισμού, καλλιτεχνικής έκφρασης, κοινωνικής αλληλεπίδρασης με χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν υπάρχουσες δεξιότητες αλλά αναπτύσσουν και νέες καθώς με αφορμή το σενάριο αυτό δραστηριοποιούνται ερχόμενοι σε επαφή με νέες ΤΠΕ, αλλά και φροντίζοντας για αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο.
Ανθρωπιστικές αξίες:
Σημείο σύγκλισης όλων των δραστηριοτήτων είναι η ενσωμάτωση στην ομάδα κάθε παραγκωνισμένου μαθητή, είτε κοινωνικά, είτε οικονομικά, είτε φυλετικά, είτε βαθμολογικά. Η επικράτηση των ανθρωπιστικών αρχών της ισοτιμίας και του αλληλοσεβασμού, μπορούν να επιτευχθούν εύκολα, καθώς μέσα από το μάθημα της Βιολογίας αναδεικνύεται η οργανική και λειτουργική κοινή δομή κάθε ανθρώπου με το διπλανό του, όποιος και νάναι αυτός. Η ίδια καρδιά, οι ίδιοι πνεύμονες, τα ίδια οστά, οι ίδιοι μύες. Αλλά και τα ίδια προβλήματα, οι ίδιες ασθένειες, τα ίδια ατυχήματα.
To τελευταίο αναδεικνύεται σε σημείο κλειδί για το συγκεκριμένο σενάριο αν στην τάξη υπάρχει μαθητής/τρια με προβλήματα άσθματος.
