Στη φάση αυτή οι μαθητές ερευνούν τον ολοκληρωμένο πλέον εννοιολογικό χάρτη πάνω στον οποίο έχουν αναπτυχθεί διαδραστικά σημεία που εμφανίζουν υποθέσεις για πιθανά σφάλματα τα οποία θα μπορούσαν να ανακύψουν σε οποιοδήποτε περιοχή του αναπαριστώμενου μηχανισμού και να προκαλούν τη δυσλειτουργία του. Στη διαδικασία αυτή γίνονται εικασίες για τη δυναμική του μηχανισμού αλλά και υπαινιγμοί για τα όρια της λειτουργιστικής προσέγγισης ενώ αρχίζει να σχηματοποιείται η πολυπλοκότητα των κοινωνικών πραγμάτων (5’).

Κατόπιν εκτελούν την άσκηση αντιστοίχισης όπου στόχος δεν είναι η ανεύρεση όλων των πιθανών εστιών προβλημάτων (κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι συζητήσιμο) αλλά η σύνδεση των λειτουργιών και δυσλειτουργιών του μηχανισμού με την καθημερινή ζωή και η ανάπτυξη προβληματισμού για τις βαθύτερες αιτίες του κάθε προβλήματος (3’).

Στη συνέχεια οι μαθητές καταγράφουν σε ένα σύντομο κείμενο ένα καθημερινό πρόβλημα που τους αφορά άμεσα ή έμμεσα και χρησιμοποιώντας την κοινωνιολογική φαντασία επιδιώκουν να εντοπίσουν τις αιτίες του σε δυσλειτουργίες τμημάτων ή του συνόλου του μηχανισμού. Προτείνουν επανακαθορισμό του συσχετισμού δυνάμεων και συγκεκριμένες δράσεις που θα προκαλούσαν μείωση ή άρση του προβλήματος και βελτίωση της καθημερινής ζωής. Συνδέεται η βελτίωση αυτή με την εύρυθμη λειτουργία του μηχανισμού ενώ μέσα από την όλη διαδικασία γίνεται αντιληπτή η σημασία κεντρικών κοινωνιολογικών ερωτημάτων που έχουν να κάνουν με τα όρια των εκάστοτε προσεγγίσεων των κοινωνικών φαινομένων. Διατυπώνονται εκτιμήσεις και συμπεράσματα. Παράδειγμα: όσο περισσότερος είναι ο αυτοέλεγχος, τόσο λιγότερος έλεγχος χρειάζεται και συνεπώς το άτομο είναι πιο ελεύθερο, ευτυχισμένο και παραγωγικό ενώ η κοινωνία βρίσκεται σε μεγαλύτερη αρμονία και ξοδεύει λιγότερους πόρους για την ικανοποίηση των αναγκών της (22’).

Ο καθηγητής φροντίζει να καταστήσει σαφές πως ποτέ δεν υπάρχει μόνο μία αιτία και κατά κανόνα τα προβλήματα οφείλονται σε ένα συνδυασμό ανταγωνισμών, θεσμικών ατελειών και προβληματικής ανθρώπινης πράξης. Συνεπώς σε καμιά περίπτωση δεν συνεπάγεται η άρση της προσωπικής ευθύνης και δράσης ενώ μια βασική δεξιότητα που πρέπει να αποκτήσουν οι άνθρωποι είναι η αντίληψη της σχέσης του μέρους με το όλο έτσι ώστε να κατανοήσουν τη θέση τους και συνεπώς με ποιο τρόπο και σε ποια κάθε φορά σημεία μπορούν να παρέμβουν αποτελεσματικά.