Το παιδαγωγικό πλαίσιο - μέθοδος διδασκαλίας

Το παρόν σενάριο, αποτελεί μέρος μιας ομάδας σεναρίων υπό τον γενικό τίτλο "σενάρια-ιστορίες", τα οποία αναπτύχθηκαν στη βάση μιας νέας προσέγγισης στο σχεδιασμό και στη διδασκαλία των σεναρίων η οποία βασίζεται σε δύο άξονες οι οποίοι συνεργάζονται και συπληρώνονται νοηματικά: της πρακτικής άσκησης δεξιοτήτων χρήσης των ΗΥ μέσω δραστηριοτήτων στο εργαστήριο και της χρήσης μιας ιστορίας (με την έννοια της πλοκής), μέσα στην οποία ενσωματώνονται οι δραστηριότητες Τεχνολογίας Επικοινωνιών και Πληροφορίας (ΤΠΕ) αλλά και μέσω της οποίας πραγματώνεται η διαδικασία της πρόσληψης του κειμένου και επομένως της δραστηριότητας ΤΠΕ, με τη λειτουργία μιας μορφής διακειμενικότητας και χαρακτηριστικών κριτικής της αναγνωστικής ανταπόκρισης [Μανωλάκης, 2015α και 2015β].

Οι όροι «αναγνωστική ανταπόκριση» και «διακειμενικότητα» έχουν τη βάση τους στη θεωρία της λογοτεχνίας και στις θεωρίες πρόσληψης κειμένου. Ο όρος «κριτική της αναγνωστικής ανταπόκρισης» (reader-response criticism) [Abrams, 191] [Μπαμπινιώτης, 57], δεν περιγράφει μία συγκεκριμένη κριτική θεωρία όσο την εστίαση στη διαδικασία ανάγνωσης ενός λογοτεχνικού κειμένου και επικράτησε στην Αμερική και στην Ευρώπη από το 1960 και μετά. Σύμφωνα με τον Wolfang Iser, ο οποίος ανέπτυξε τη φαινομενολογική ανάλυση της αναγνωστικής διαδικασίας, το κείμενο ελέγχει εν μέρει τις ανταποκρίσεις του αναγνώστη, αλλά περιέχει πάντοτε ένα πλήθος «χασμάτων» ή «απροσδιόριστων στοιχείων». Ο αναγνώστης οφείλει να τα συμπληρώσει μετέχοντας ενεργητικά σε ότι του παρέχει το κείμενο.

Από την άλλη, για την έννοια της «διακειμενικότητας» (intertextuality) [Abrams, 179] [Culler, 44], ο οποία εισήχθη από την Julia Kristeva, κάθε κείμενο είναι ένα «διακείμενο», δηλαδή ο τόπος που διασταυρώνονται αμέτρητα άλλα κείμενα και που υφίσταται μόνο χάρη στις σχέσεις του με άλλα κείμενα. Τα κείμενα μπορούν να αποκτήσουν νόημα, μόνο όταν εξαρτώνται από άλλα κείμενα, τα οποία έχουν γραφεί ή τα έχουν αφηγηθεί.

Η βασική ιδέα της ανάπτυξης των σεναρίων-ιστοριών, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι η δημιουργία μιας ιστορίας, μιας πλοκής δηλαδή, μέσω της οποίας οι μαθητές παρακινούνται να συμμετέχουν σε αυτήν μέσω της υλοποίησης δραστηριοτήτων που αφορούν το αντικείμενο των ΤΠΕ στο εργαστήριο, αλλά, ταυτόχρονα, και να απολαμβάνουν την ιστορία ως κείμενο και ως πλοκή, βασικός σκοπός της οποίας είναι να κρατήσει το ενδιαφέρον των μαθητών μέχρι την ολοκλήρωση του σεναρίου [Βοσνιάδου, 7] [Wellek, Austin, 157].

Τα σενάρια-ιστορίες έχουν μία συγκεκριμένη δομή, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται στα φύλλα εργασίας (ΦΑΣΕΙΣ) που δίνονται στους μαθητές:

• Τα φύλλα εργασίας, θα πρέπει να αποτελούν, στο σύνολό τους, μία ιστορία (με αρχή – μέση – τέλος), την οποία θα πρέπει είτε οι μαθητές να διαβάσουν από μόνοι τους, είτε ο εκπαιδευτικός να διαβάσει στα παιδιά.
• Κάθε φύλλο εργασίας θα πρέπει να πραγματεύεται ένα συγκεκριμένο μέρος της ιστορίας, ένα «επεισόδιο», το οποίο καλό είναι να τροφοδοτείται, νοηματικά, από το προηγούμενο φύλλο εργασίας και να τροφοδοτεί το επόμενο, ώστε  να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών για τη συνέχεια της ιστορίας.
• Σε κάθε φύλλο εργασίας, ορίζονται δύο ενότητες: στην πρώτη ενότητα, που βρίσκεται πάντα στην αρχή του φύλλου εργασίας, υπάρχει το μέρος της ιστορίας που πραγματεύεται το συγκεκριμένο φύλλο (το «επεισόδιο»), ενώ στην δεύτερη ενότητα υπάρχει η δραστηριότητα του διδακτικού αντικειμένου ΤΠΕ, που θα πρέπει σχετίζεται με την ιστορία που παρατίθεται στην πρώτη ενότητα του φύλλου εργασίας.

Έτσι, λοιπόν, τα παραπάνω σενάρια – ιστορίες αποκτούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά – πλεονεκτήματα:

1. Οι μαθητές δεν διδάσκονται την απλή παράθεση των εντολών του διδακτικού αντικειμένου των ΤΠΕ, αλλά τις μαθαίνουν μέσα από μία ιστορία.
2. Η δομή της ιστορίας, κρατά το ενδιαφέρον των μαθητών σε υψηλό επίπεδο και  ενεργοποιεί τις αναγνωστικές τους προσδοκίες, περιμένοντας να διαβάσουν τη συνέχεια της ιστορίας στα επόμενα φύλλα εργασίας.
3. Οι δραστηριότητες του διδακτικού αντικειμένου των ΤΠΕ, συνδέονται με την πλοκή της ιστορίας, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα οι μαθητές να συμμετέχουν στην ιστορία, μέσω της υλοποίησης των δραστηριοτήτων ΤΠΕ στο εργαστήριο, αλλά και να συνδέουν τη δραστηριότητα ΤΠΕ με τις αναγνωστικές τους προσδοκίες.

Σαν συνέπεια των παραπάνω χαρακτηριστικών, αναμένεται να είναι το γεγονός ότι οι μαθητές θα εκδηλώσουν μεγάλο ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες που σχετίζονται με το διδακτικό αντικείμενο των ΤΠΕ που είναι και ο στόχος της διδασκαλίας.

Ανάλυση της δομής και παραδείγματα σεναρίων-ιστοριών τόσο στην επεξεργασία κειμένου, όσο και στη διδασκαλία των δομών επανάληψης δίνονται στο [Μανωλάκης 2015α και 2015β].

Ένταξη στο πρόγραμμα σπουδών

Πρόκειται για ένα σενάριο που μπορεί να ενταχθεί στο μάθημα «Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών» – ΤΠΕ, που διδάσκεται στο Δημοτικό Σχολείο και αφορά τις τάξεις Γ-ΣΤ (ειδικότερα τις τάξεις Γ΄ και Δ΄), ενώ συνδυάζει, διαθεματικά, ενότητες από το μάθημα της Ιστορίας Γ΄ Δημοτικού και Γλώσσας Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού. Όσον αφορά το μάθημα ΤΠΕ, το σενάριο εντάσσεται στο  προτεινόμενο πρόγραμμα σπουδών των τάξεων αυτών (ΦΕΚ 1139/28-07-2010) και αποτελεί μέρος της ενότητας «Δημιουργώ με τον Κειμενογράφο», ενώ, διαθεματικά, εντάσσεται στην Ιστορία Γ΄ Δημοτικού, ενότητα 1: «Η δημιουργία του κόσμου» και στη Γλώσσα σε διάφορες ενότητες οι οποίες εμπεριέχουν ασκήσεις ομοιοκαταληξίας.

Προαπαιτούμενες γνώσεις 

Πριν την εκτέλεση του σεναρίου, οι μαθητές, για το μάθημα ΤΠΕ, κρίνεται απαραίτητο να έχουν διδαχθεί έννοιες όπως επεξεργασία κειμένου, χρήση φυλλομετρητών, αναζήτηση – αντιγραφή – επικόλληση εικόνας από το διαδίκτυο σε έγγραφο κειμένου και να έχει γίνει επίδειξη, από τον εκπαιδευτικό, της ανάπτυξης συνεργατικών κειμένων με τη χρήση του Google Drive. Από πλευράς διαθεματικότητας, πρέπει να έχουν διδαχθεί την ενότητα 1 της Ιστορίας Γ΄ Δημοτικού και να έχουν γνωρίσει και ασχοληθεί με ασκήσεις ομοιοκαταληξίας (οι οποίες, στο πρόγραμμα σπουδών, προβλέπονται από τη Β΄ Δημοτικού).

Υποκείμενη θεωρία μάθησης

Το σενάριο έχει χαρακτήρα παιγνιώδη και αναμένεται να υπάρξει ζωηρή συμμετοχή από τους μαθητές. Βασικός άξονας του παρόντος σεναρίου είναι η συνεργατική μάθηση και η αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών, χαρακτηριστικό της κοινωνιοπολιτισμικής θεωρίας μάθησης (Vygotsky). Ωστόσο, τα φύλλα εργασίας των φάσεων, εμφανίζουν και χαρακτηριστικά κονστρουκτιβιστικής μάθησης (Piaget), καθώς οι μαθητές χτίζουν τις γνώσεις τους ανιχνεύοντας, διερευνώντας και αλληλεπιδρώντας με τον ΗΥ.

Αξιολόγηση σεναρίου

Από τη φύση του διδακτικού αντικειμένου, η αξιολόγηση επιτυγχάνεται από το βαθμό εκπλήρωσης των όσων ζητούνται από τα φύλλα εργασίας. Επιπλέον, η ΦΑΣΗ 4: «Οι μπελάδες του Διόνυσου», αφορά τη χρήση των διαδραστικών εργαλείων της πλατφόρμας για την αυτοαξιολόγηση των μαθητών.

Περιγραφή του σεναρίου

Ο διδάσκων του σεναρίου εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο θα τρέξει το σενάριο στο εργαστήριο. Δίνει οδηγίες, σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές που εργάζονται σε ομάδες ανά υπολογιστή, θα έχουν πρόσβαση και θα επεξεργάζονται τα αρχεία που θα τους δοθούν στις διάφορες φάσεις εκτέλεσης του σεναρίου. Οι δραστηριότητες, έχουν σχεδιαστεί για ένα εργαστήριο με 10 σταθμούς εργασίας. Καθεμιά από τις τρεις πρώτες φάσεις του σεναρίου, αφορά τη συμπλήρωση, συνεργατικά, ενός αρχείου στο Google Drive που αποτελείται από δέκα πεδία στα οποία ο διδάσκων θα αντιστοιχίσει σε καθένα, αριθμημένα, μία ομάδα από κάθε σταθμό εργασίας.

Ο εκπαιδευτικός, χωρίζει τους μαθητές σε ομάδες, ανάλογα με τον αριθμό των ΗΥ του εργαστηρίου. Διαβάζει την ιστορία της ΦΑΣΗΣ 1 και δίνει οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές θα πλοηγηθούν στην ιστοσελίδα του μαθήματος της Ιστορίας στο ψηφιακό σχολείο και πως εν συνεχεία, θα συμπληρώσουν τα πεδία στο αρχείο Google Drive. Η δραστηριότητα του πρώτου φύλλου, αφορά την οργάνωση της κατασκήνωσης. Υπάρχουν δέκα αρμοδιότητες που πρέπει να αντιστοιχίσουν οι μαθητές, με την κάθε ομάδα να αναλαμβάνει μία από αυτές. Το ποιος θεός θα αναλάβει την κάθε δραστηριότητα, θα πρέπει οι μαθητές να το εξακριβώσουν διαβάζοντας αντίστοιχο το μάθημα της Ιστορίας στο ψηφιακό σχολείο. Για παράδειγμα, θα πρέπει να επιλέξουν τον Ήφαιστο ως υπεύθυνο για να ανάβει τη φωτιά, τον Ποσειδώνα για ναυαγοσώστη, τον Απόλλωνα για τη μουσική κοκ. Στη ΦΑΣΗ 2, θα πρέπει οι μαθητές, αφού διαβάσουν το αντίστοιχο κείμενο του βιβλίου της Ιστορίας, με την ίδια διαδικασία πρόσβασης στο ψηφιακό σχολείο που περιγράφηκε παραπάνω, να συνθέσουν τις ομάδες μπάσκετ, ανάλογα με το σύμβολο που χρησιμοποιεί ο κάθε θεός. Και εδώ, η κάθε ομάδα μαθητών αναλαμβάνει μία συγκεκριμένη γραμμή από τον πίνακα των ομάδων. Στη ΦΑΣΗ 3, οι μαθητές αναλαμβάνουν σκεφτούν ένα δίστιχο από το τραγούδι της κατασκήνωσης των θεών. Το τραγούδι περιέχει δέκα δίστιχα (ένα για κάθε ομάδα), στα οποία δίνεται ο πρώτος στίχος και οι μαθητές πρέπει να σκεφτούν το δεύτερο στίχο, ο οποίος θα πρέπει να ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο. Όπως στη ΦΑΣΗ 1 έτσι και στις επόμενες, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να διαβάσει πρώτα το επεισόδιο της ιστορίας και μετά να δώσει οδηγίες για το πως θα εκτελέσουν οι μαθητές τη δραστηριότητα της κάθε φάσης. Τέλος, στη ΦΑΣΗ 4, οι μαθητές καλούνται να βοηθήσουν το Διόνυσο να ολοκληρώσει κάποιες ασκήσεις και να κάνουν τις αντιστοιχίσεις πραγματοποιώντας έτσι την αυτοαξιολόγησή τους στα αντικείμενα διδασκαλίας του σεναρίου.

Τα αρχεία Google Drive, για λόγους πληρότητας εισάγονται και ως φύλλα εργασίας σε κάθεμια από τις φάσεις εκτέλεσης του σεναρίου.

Βιβλιογραφία

Abrams M. H. (2005), «Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων», Αθήνα: Πατάκης.

Culler Jonathan, (2003), «Λογοτεχνική Θεωρία. Μια συνοπτική εισαγωγή», Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Newton K.M., (2013), «Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα. Ανθολόγιο Κειμένων», Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Wellek Rene & Warren Austin (1980), «Θεωρία Λογοτεχνίας», Αθήνα: Δίφρος.

Vygotsky, L (1993), «Γλώσσα και σκέψη», Αθήνα: Γνώση.

Βοσνιάδου, Σ., (2002), «Πως μαθαίνουν οι μαθητές», Διεθνές Γραφείο Εκπαίδευσης της UNESCO

ΙΤΥΕ «Διόφαντος» (2013), «Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης», Τεύχος 1: Γενικό  Μέρος, Πάτρα: Διόφαντος.

ΙΤΥΕ «Διόφαντος» (2013), «Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης», Τεύχος  6Α: Ειδικό Μέρος Κλάδων ΠΕ19/20, Θεωρία Διδακτικής της Πληροφορικής, Πάτρα: Διόφαντος.

ΙΤΥΕ «Διόφαντος» (2013), «Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης», Τεύχος  6Β: Ειδικό Μέρος Κλάδων ΠΕ19/20, Διδακτικά Σενάρια, Πάτρα: Διόφαντος.

Μανωλάκης Χ. (2015), “Δύο σενάρια - ιστορίες για τη διδασκαλία της επεξεργασίας κειμένου για το μάθημα ΤΠΕ στο Δημοτικό. Θέματα κριτικής της αναγνωστικής ανταπόκρισης και διακειμενικότητας”, Πρακτικά 9ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Καστοριά, 24-26 Απριλίου 2015, ISSN 1792-1511.

Μανωλάκης Χ. (2015), “Δύο σενάρια - ιστορίες διδασκαλίας της δομής επανάληψης για το μάθημα ΤΠΕ στο Δημοτικό, με τη χρήση του Scratch. Θέματα κριτικής της αναγνωστικής ανταπόκρισης και διακειμενικότητας”, Πρακτικά 9ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Καστοριά, 24-26 Απριλίου 2015, ISSN 1792-1511.

Μπαμπινιώτης Γ., (1991), «Γλωσσολογία και Λογοτεχνία. Από την τεχνική στην τέχνη του λόγου»,  Ελληνικά Γράμματα.