«Με ληρολογήματα και χαϊκού στης φαντασίας τα στενά και στις γωνιές του παιδικού νου»

Προσχολική Παιδαγωγική (Προσχολική)

«Με ληρολογήματα και χαϊκού στης φαντασίας τα στενά και στις γωνιές του παιδικού νου»

3 ώρες
Γενική περιγραφή περιεχομένου

Το καινοτόμο πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας με τίτλο «Με ληρολογήματα και χαϊκού στης φαντασίας τα στενά και στις γωνιές του παιδικού νου» εφαρμόστηκε για πρώτη φορά κατά το σχολικό έτος 2014-2015 σε Ιδιωτικό Νηπιαγωγείο των Νοτίων Προαστίων με ομάδα 27 νηπίων (17 αγοριών και 10 κοριτσιών). Πέρα από την καλλιέργεια δεξιοτήτων προφορικού λόγου, κοινωνικού και πολιτισμικού εγγραμματισμού, η καινοτόμος αυτή δράση, ως πρόγραμμα Πολιτιστικών Θεμάτων, στοχεύει στη γνωριμία και εξοικείωση των νηπίων με πρωτότυπες και παιγνιώδεις ποιητικές δημιουργίες και συνθέσεις, όπως είναι τα ληρολογήματα (limericks) και τα χαϊκού, στη συνειδητοποίηση της διαπολιτισμικότητας της ποιητικής δημιουργίας με την αξιοποίηση έργων γνωστών Ελλήνων και ξένων δημιουργών και στον πειραματισμό τους με πρωτόγνωρες αφηγηματικές ποιητικές φόρμες. Επιπλέον, με αφόρμηση την επεξεργασία των ληρολογημάτων του Γιώργου Σεφέρη, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά» και των δεκαέξι χαϊκού από την ποιητική του συλλογή «Ποιήματα» (1977), τα νήπια όχι μόνο γνωρίζουν έναν μεγάλο Έλληνα ποιητή, αλλά παράλληλα ενθαρρύνονται να συνεργαστούν, για να συν-δημιουργήσουν τις δικές τους ποιητικές συνθέσεις, ακολουθώντας τη δομή και την οργάνωση ενός ληρολογήματος ή ενός χαϊκού.


Εκπαιδευτικό Πρόβλημα

Το παρόν εκπαιδευτικό σενάριο επιδιώκει να περιγράψει τις διαθεματικές δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο ενός προγράμματος Φιλαναγνωσίας για το Νηπιαγωγείο. Όλες οι δράσεις δημιουργήθηκαν και σχεδιάστηκαν με βάση τις παιδαγωγικές αρχές του νέου Προγράμματος Σπουδών για το Νηπιαγωγείο (ΥΠΔΒΜΘ/ΙΕΠ, 2011). Η συγκεκριμένη πρόταση εντάσσεται στη μαθησιακή περιοχή της Γλώσσας, με ιδιαίτερη έμφαση στον εμπλουτισμό του προφορικού λόγου, στην εξοικείωση των παιδιών με ποιητικές δημιουργίες και πρωτότυπες δομές καθώς και στην κατανόηση της παιδαγωγικής αξίας της ποίησης.

Με αφόρμηση την επεξεργασία των ληρολογημάτων (limericks) του Γιώργου Σεφέρη που περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά», τα νήπια γνώρισαν τη δομή ενός limerick και ενθαρρύνθηκαν να δημιουργήσουν τα δικά τους limericks. Παράλληλα, οι δημιουργίες των παιδιών συνοδεύτηκαν με εικαστικές δημιουργίες, ενώ έγινε προσπάθεια να εξοικειωθούν και με άλλα ποιητικά παιχνίδια και συνθέσεις, όπως είναι τα χαϊκού. Αξιοποιώντας τα έργα γνωστών δημιουργών (Έλληνων και ξένων), τα νήπια αισθάνθηκαν τη διαπολιτισμικότητα της ποιητικής δημιουργίας, ενώ πειραματίστηκαν με πρωτόγνωρες αφηγηματικές ποιητικές φόρμες.

Ο όρος «Φιλαναγνωσία» αποτελεί μια εύστοχη γλωσσική επιλογή και προσδιορίζει ένα ευρύ φάσμα σημασιών και δράσεων που συνδέονται με τις πολυεπίπεδες σχέσεις παιδιού και βιβλίου (Αρτζανίδου & Κουράκη, 2013). Υπό αυτήν την έννοια, το σχολείο αποτελεί προνομιακό χώρο για την άσκηση δραστηριοτήτων και την υλοποίηση δράσεων που σχετίζονται με το βιβλίο και συμβάλλουν αποτελεσματικά στη θεμελίωση και ανάπτυξη της Φιλαναγνωσίας (Γκλιάου-Χριστοδούλου, 2007).

Από τη μελέτη σχετικών βιβλιογραφικών πηγών διαφαίνεται ότι κεντρικός στόχος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων Φιλαναγνωσίας είναι η πρόσκληση-πρόκληση της ανάγνωσης βιβλίων ακόμα και από παιδιά που δεν αγαπούν το διάβασμα, και η εξοικείωση του παιδιού με το βιβλίο και την ανάγνωση μέσα από τη δημιουργία μιας ιδιαίτερης ατμόσφαιρας και σχέσης μεταξύ του λογοτεχνικού βιβλίου και του αναγνώστη (Τσιλιμένη, 2013 ∙ Αρτζανίδου & Κουράκη, 2013). Η σχέση αυτή φαίνεται να οδηγεί σταδιακά στην αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια, στη διεύρυνση των οριζόντων του παιδιού, στην καλλιέργεια της φαντασίας και της γλωσσικής του έκφρασης, στην εκλέπτυνση του συναισθηματικού του κόσμου καθώς και στην ανάπτυξη κριτικής και δημιουργικής σκέψης (Γκλιάου-Χριστοδούλου, 2007).

Ερευνητικά ευρήματα από τα επιστημονικά πεδία της κοινωνιογλωσσολογίας, της γνωστικής ψυχολογίας και της Διδακτικής της Γλώσσας καταδεικνύουν την ανάγκη διασύνδεσης του όρου Φιλαναγνωσία με τον γενικότερο όρο «Κοινωνικός Εγγραμματισμός», επισημαίνοντας ότι η διαμόρφωση της θετικής σχέσης του υποκειμένου με την γραπτή ύλη διαμορφώνεται μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές πρακτικές εγγραμματισμού, οι οποίες αναπτύσσονται τόσο σε θεσμικά περιβάλλοντα όσο και σε άτυπα εκπαιδευτικά πλαίσια (Καρακίτσιος, 2012α).

Τα ως άνω αναφερθέντα στοιχεία φαίνεται να αξιοποιούν και οι διαθεματικές δραστηριότητες που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του συγκεκριμένου διδακτικού σεναρίου Φιλαναγνωσίας. Ιδιαίτερα στον χώρο της Προσχολικής Εκπαίδευσης, η ενσωμάτωση δραστηριοτήτων Φιλαναγνωσίας (με αφορμή ποιητικές δομές) σε προγράμματα κοινωνικού εγγραμματισμού των νηπίων διευκολύνει την ανάδειξη του λογοτεχνικού κειμένου, τη μετουσίωση και τη μεταφορά των συναισθημάτων από την ανάγνωση του αρχικού κειμένου  του σε ένα νέο κείμενο, ενώ η παράλληλη έκθεση του μικρού αναγνώστη σε ποικίλα αναγνωστικά ερεθίσματα οδηγεί σταδιακά στην εξοικείωσή του με όλα τα είδη της Λογοτεχνίας (Αρτζανίδου & Κουράκη, 2013).

Το πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας με τίτλο «Με ληρολογήματα και χαϊκού στης φαντασίας τα στενά και στις γωνιές του παιδικού νου» εφαρμόστηκε για πρώτη φορά κατά το σχολικό έτος 2014-2015 σε Ιδιωτικό Νηπιαγωγείο των Νοτίων Προαστίων με ομάδα 27 νηπίων (17 αγοριών και 10 κοριτσιών). Η κεντρική φιλοσοφία του προγράμματος σχετίζεται με την προσπάθεια γόνιμης παιδαγωγικής αξιοποίησης της ποίησης στο πλαίσιο ενός πρωτοποριακού προγράμματος Φιλαναγνωσίας, που αποτελεί μεταξύ άλλων κεντρικό πυλώνα της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας και γενικότερα του λογοτεχνικού πολιτισμού.

at 50/100
Εκπαιδευτική Βαθμίδα που απευθύνεται το σενάριο
Προσχολική
Θεματική Ταξινομία
Προσχολική Παιδαγωγική > Παιδί και Γλώσσα >
Τύπος Διαδραστικότητας
Συνδυασμός παθητικής και ενεργητικής μάθησης
Επίπεδο Διαδραστικότητας
μεσαίο
Προτεινόμενη ηλικιακή ομάδα:
-6
6-9
9-12
12-15
15-18
18-25
25+
Φάσεις Ψηφιακού Σεναρίου:
Γνωριμία με τα ληρολογήματα του Γιώργου Σεφέρη.
120λεπτά
Χώρος Υλοποίησης
Εντός της σχολικής τάξης του Νηπιαγωγείου στο πρωινό πρόγραμμα με όλη την ομάδα των νηπίων.
Κατανόηση της δομής ενός ληρολογήματος (limerick).
40λεπτά
Χώρος Υλοποίησης
Εντός της σχολικής τάξης του Νηπιαγωγείου στο πρωινό πρόγραμμα με όλη την ομάδα των νηπίων.
Εικονογράφηση των limericks του Γιώργου Σεφέρη.
30λεπτά
Χώρος Υλοποίησης
Εντός της σχολικής τάξης του Νηπιαγωγείου στο πρωινό πρόγραμμα με όλη την ομάδα των νηπίων.
Γνωριμία με τα χαϊκού και τους δημιουργούς τους.
90λεπτά
Χώρος Υλοποίησης
Εντός της σχολικής τάξης του Νηπιαγωγείου στο πρωινό πρόγραμμα με όλη την ομάδα των νηπίων.
Αξιολόγηση προγράμματος Φιλαναγνωσίας
240λεπτά
Χώρος Υλοποίησης
Εντός της σχολικής μονάδας, στο "θέατρο" του σχολείου.
Διδακτικοί Στόχοι
Καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης και ανάπτυξη της φαντασίας των νηπίων.
Πειραματισμός και εξοικείωση με ποιητικές δημιουργίες, ποιητικά παιχνίδια και ποιητικές δομές.
Επαφή των παιδιών με την ποίηση, ως ένα είδος λογοτεχνικής γραφής με ιδιαίτερη παιδαγωγική αξία.
Εμπλουτισμός του προφορικού λόγου και της γλωσσικής έκφρασης.
Καλλιέργεια δεξιοτήτων ενσυναίσθησης και γόνιμης συνεργασίας στο πλαίσιο της ομάδας.
Λέξεις κλειδιά που χαρακτηρίζουν τη θεματική του σεναρίου
φιλαναγνωσία, προσχολική εκπαίδευση, ληρολογήματα, χαϊκού, δεξιότητες παραγωγής προφορικού λόγου, κοινωνικός εγγραμματισμός, λογοτεχνία, ποίηση,
Υλικοτεχνική υποδομή
Το βιβλίο του Γιώργου Σεφέρη "Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά" από τις εκδόσεις Ερμής (1992), εικονόλεξα με τα ληρολογήματα του Γιώργου Σεφέρη και μερικά από σημαντικότερα χαϊκού του Ματσούο Μπασό και του Γιώργου Σεφέρη, φύλλα εργασίας για την εικαστική αποτύπωση των ληρολογημάτων από τα παιδιά, καρτέλες γραφής, πίνακες αναφοράς.

Δημιουργός Σεναρίου: Σουλτάνα Μάνεση (Εκπαιδευτικός)

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΟ (τι είναι;)
Το σενάριο ««Με ληρολογήματα και χαϊκού στης φαντασίας τα στενά και στις γωνιές του παιδικού νου»» έχει χαρακτηριστεί ως Βέλτιστο (βαθμολογία 70 μονάδων και άνω) ύστερα από αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε από δύο αξιολογητές βάσει κριτηρίων που ορίστηκαν από το ΔΣ του ΙΕΠ.