ΣΚΑΚΙ και ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ στην Α’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
Μαθηματικά (ΠΕ) (Δημοτικό)
Το σενάριο με τον τίτλο «Σκάκι και Μαθηματικά για μαθητές της Α’ Δημοτικού» προτείνεται να αξιοποιηθεί από τους μαθητές της Α΄ τάξης του Δημοτικού σχολείου.
Είναι συμβατό με το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΥΠΕΠΘ/Π.Ι., 2003, σ. 254, 257) και ο κεντρικός του άξονας αφορά στα Μαθηματικά και συγκεκριμένα στις τρεις περιόδους του σχολικού βιβλίου των μαθηματικών της Α’ Δημοτικού. Το εκπαιδευτικό εργαλείο για τη διαθεματική προσέγγιση είναι το σκακιστικό παιχνίδι. Αυτό που επιδιώκεται, είναι η ενίσχυση και η υλοποίηση των στόχων που τίθενται, σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία των μαθηματικών, και τελικά η ενίσχυση της θετικής στάσης των μαθητών στα μαθηματικά. Ο μαθητής μέσω του παιχνιδιού, και ιδιαίτερα του σκακιστικού, δε μαθαίνει απλώς, αλλά βιωματικά ζει τα μαθηματικά με αποτέλεσμα τα περισσότερα οφέλη να του γίνονται τελικά συνήθεια (Κουρκουνάκης, 2009).
Στη σύγχρονη βιβλιογραφία υπάρχει πλήθος ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί στο παγκόσμιο στερέωμα με θέμα το σκάκι ως εργαλείο μάθησης. Το 1893 έγινε η πρώτη έρευνα από τον Alfred Binet (1966) σε σκακιστές που έπαιζαν «τυφλό» σκάκι, με σκοπό τη διερεύνηση της μνημονικής τους ικανότητας. Μέχρι σήμερα, έχουν διεξαχθεί πλήθος ερευνών σε όλο τον κόσμο διερευνώντας, κυρίως τα οφέλη που προκύπτουν από την εισαγωγή του σκακιού στην εκπαίδευση και τον τρόπο που το σκάκι μπορεί να αποτελέσει ένα εκπαιδευτικό εργαλείο. Αυτό το εργαλείο θα βοηθήσει τους μαθητές στην επίλυση μαθηματικών, και όχι μόνο, προβλημάτων με περισσότερο εύκολους χειρισμούς. Παράλληλα οι μαθητές θα ωφελούνται σε αρκετά άλλα θέματα όπως η γλώσσα, οι κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες, η μνήμη, η αυτοσυγκέντρωση, η κοινωνικοποίηση, η συμπεριφορά και άλλα (π.χ. Bloom, 1956; Ho et al., 1998; Frank et al., 1974; Frank et al., 1979; Ferreira, et al., 2008; Ferguson, 2010; Kazemi, et al., 2011; Barrett et al., 2011; Romano, 2011; Starr, 2013; Trinchero, 2013; Ogneva, 2014; Trinchero, 2014; Aghuzumtsyan et al., 2014; Trinchero, et al., 2014; Nicotera, et al., 2014 κ.α. )
Οι μαθητές παίζουν είτε στη σχολική αίθουσα είτε σε εργαστήριο πληροφορικής, ενώ έχουν τη δυνατότητα να παίξουν ακόμη και στην αυλή. Η μάθηση του παιχνιδιού και η επίλυση των ασκήσεων, που έχουν στόχο την προσέγγιση των μαθηματικών, μπορεί να γίνει είτε ατομικά είτε ομαδικά, προάγοντας παράλληλα την ενεργητική και ομαδοσυνεργατική μάθηση.
Η εκτιμώμενη διάρκεια του σεναρίου, είναι τρεις (3) διδακτικές ώρες, ενώ εάν ο εκπαιδευτικός το κρίνει σκόπιμο θα μπορέσει να συνεχίσει τη χρήση του σκακιού ως εκπαιδευτικού εργαλείου στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης, σύμφωνα με την πρόσφατη οδηγία του Υπουργείου (ΥΠΕΠΘ, 2014).
Κατά τη διάρκεια υλοποίησης αυτού του σεναρίου ο εκπαιδευτικός θα κληθεί όχι μόνο να φέρει σε επαφή τους μαθητές με τους κανόνες του παιχνιδιού, αλλά να τους φτάσει σε ένα βασικό επίπεδο, προκειμένου το σενάριο να υλοποιηθεί με ρεαλιστικά αποτελέσματα.
Διδακτικό συμβόλαιο
Κατά την εκτέλεση του σεναρίου εκτιμάται ότι δε θα υπάρξουν σημαντικά προβλήματα ή δυσλειτουργίες που θα επηρεάσουν το μάθημα (διδακτικός θόρυβος). Επίσης το διδακτικό συμβόλαιο δε θα ανατραπεί, διότι τα φύλλα εργασίας είναι απλά, ρεαλιστικά και οδηγούν τον μαθητή βήμα - βήμα στην ομαλή εξοικείωσή του με το σκάκι και τα μαθηματικά.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Ξενόγλωσσες
Aghuzumtsyan, R. & Poghosyan, S. (2014). The impact off chess lessons on formation and development of students. International Chess Conference, Yerevan 16-18 October
Barrett, D. & Fish, W. (2011). Our move: Using chess to improve math achievement for students who receive special education services. International journal of special education, Vol 26, No: 3
Binet, A. (1966). Mnemonic virtuosity: A study of chess players. New York: Journal Press
Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of Educational Objectives, the classification of educational goals – Handbook I: Cognitive Domain New York: McKay
Bалерьевичем, Α.Ч. (2011). Математика на шахматной доске. XIII Международный конкурс научно-технических работ школьников «Старт в науку» Секция «Фундаментальная и прикладная математика». Retrieved in 11 December, 2014, from http://www.abitu.ru/conf/start/archive/13/reports/1_section/ 3_place/a_fbck.html
Ferguson, R. (2010). Teacher’s guide: Research and benefits of chess. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου, 2014, από http://www.quadcitychess.com/benefits_of_chess.html
Frank, A. & D’Hondt, W. (1979). Chess and Aptitude. Psychopatholgie Africane, 15, 81 – 98
Frank, A. (1974). Chess and Aptitudes. American Chess Foundation: Lyman
Ho, F., Andrew, M. (1998) Vancouver Math and Chess Puzzle Centre. About Mathematical Chess Puzzles for Juniors. Canada: Frank Ho
Ho, F., Andrew, M. (1998) Vancouver Math and Chess Puzzle Centre. About Mathematical Chess Puzzles for Juniors. Canada: Frank Ho
Kazemi F., Yektayar M., Abad A. M. B. (2011). Investigation of the impact of chess play on developing meta-cognitive ability and math problem-solving power of students at different levels ofeducation, in 4th International Conference of Cognitive Science (ICCS), Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol 32, 372–379
Nicotera, A. & Stuit, D. (2014). Literature Review of Chess Studies. Basis Policy Research. London chess and education conference, Chess and Mathematics, 6-7 Δεκεμβρίου
Ogneva, Τ.Α. (2014). The Important Aspects of Teaching Chess. International Chess Conference, Yerevan 16-18 October
Romano, B. (2011). Does playing chess improve math learning? Propising (and inexpensive) results from Italy. Pennsylvnia: Univercity
Starr, F. (2013). Major new study of the benefits of chess in schools. The British Phychological Society, Retrieved in 25 September, 2014, from http://www.bps.org.uk/news/major-new-study-benefits-chess-schools
Trinchero, R. (2013). Can chess training improve Pisa scores in mathematics? An experiment in Italian primary schools. Kasparov, Chess Foundation Europe
Trinchero, R. (2014). Chess in school can improve math ability? Differences between instructor training and teacher training from an experiment in Italian primary schools. International Chess Conference, Yerevan 16-18 October
Trinchero, R., Dominici, A., & Sala, G. (2014). Chess in school can improve math ability? Differences between instructor training and teacher training from an experiment in Italian primary schools. International Chess Conference, Yerevan 16-18 October
Weir. A. (2011). Formalism in the Philosophy of Mathematics. Stanford Encyclopedia of Philosophy
Ελληνόγλωσσες
Γιουβαντσιούδης, Κ. & Μουσιάδου, Ε. (1999). Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το σκάκι. Αθήνα: Κλειδάριθμος.
Γιουβαντσιούδης, Κ. & Μουσιάδου, Ε. (2004). Σκάκι και Φαντασία. Αθήνα: Κέδρος.
Κουρκουνάκης, Η. (1995). Σκάκι και σύγχρονη κοινωνία. Αθήνα: Δελφίνι
Κουρκουνάκης, Η. (2009). Η εκπαιδευτική αξία του σκακιού. Αδημοσίευτη ομιλία στο Σ.Ο. Νέας Φιλαδέλφειας στις 30 Νοεμβρίου
ΥΠΕΠΘ, (2014). Ένταξη του σκακιού στο υποχρεωτικό πρόγραμμα του Δημοτικού Σχολείου. Αρ. Πρ.: 63859/Γ1/25,4,2014
ΥΠΕΠΘ/Π.Ι., (2003). Διαθεματικό πλαίσιο προγράμαμτος σπουδών μαθηματικών.
Χασάπης, Δ. (2012). Το παιχνίδι στη μάθηση και στη διδασκαλία των μαθηματικών. Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πρακτικά 10oυ Διημέρου Διαλόγου για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών 15 & 16 Ιουνίου 2012
Σύμφωνα με τον Romano (2011), «η ανάπτυξη σκακιστικής κουλτούρας συμβαδίζει σχεδόν παράλληλα προς την ανάπτυξη μιας χώρας» και θα πρέπει να εισαχθεί ως μέρος του προγράμματος σπουδών στα σχολεία -όπως γίνεται ήδη σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες και τελευταία και στην Ελλάδα (Κουρκουνάκης, 1995 & ΥΠΕΠΘ, 2014).
O Binet (ο.π) αναγνωρίζει ότι υπάρχει ομοιότητα μεταξύ του σκακιού και των μαθηματικών, καθώς ακολουθούν «παράλληλες γραμμές». Και τα δύο προϋποθέτουν συγκέντρωση και υπομονή και απαιτούν ακρίβεια και εμβάθυνση μέσω της αφηρημένης σκέψης.
Ο Ρώσος μαθηματικός Харди, Г. ισχυρίζεται ότι «τα μαθηματικά και το σκάκι έχουν άμεση σχέση». Μία άσκηση μαθηματικών είναι όπως μία σκακιστική παρτίδα (Валерьевичем, 2011). Σύμφωνα με τους Ho & Andrew (1998), ο τρόπος εκμάθησης των μαθηματικών και του σκακιού μοιάζουν αρκετά.
Η φορμαλιστική προσέγγιση των μαθηματικών αναφέρει ότι τα μαθηματικά είναι σαν ένα παιχνίδι και συγκεκριμένα όπως το σκάκι (Weir, 2011).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πλείστων ερευνών, το σκάκι μπορεί να αποτελέσει ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που θα βοηθήσει τους μαθητές Δημοτικού Σχολείου τόσο στα μαθηματικά και στις ακαδημαϊκές γνώσεις του όσο και στο χαρακτήρα, στις γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες τους.
Καταλυτικά, οι δάσκαλοι θα εντοπίσουν τις δυνατότητες που τους παρέχει το σκάκι ως εκπαιδευτικό εργαλείο τόσο στη μάθηση όσο και στην παιδαγωγική τους, οι γονείς θα αναγνωρίσουν τα συνολικά οφέλη που θα αποκομίσουν τα παιδιά τους, ενώ οι μαθητές άμεσα θα απολαύσουν το παιχνίδι και έμμεσα θα αποκομίσουν τα πολλαπλά οφέλη που προαναφέρθηκαν.
Στο παρόν σενάριο, πραγματοποιείται ένα είδος πειραματισμού – παιχνιδιού με ενεργητική συμμετοχή, μια και το σκάκι είναι διαδραστικό εργαλείο. Αυτό το στοιχείο σε συνδυασμό με την κατάλληλη οργάνωση της τάξης σε μικρές ομάδες, προσφέρει ένα πολύ καλό περιβάλλον για την ανάπτυξη μιας ισχυρής αλληλεπίδρασης, που μπορεί να ευνοήσει τη μάθηση.
Τέλος ευνοείται ιδιαίτερα η δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος με τυπικά κοινωνιο-κονστρουκτιβιστικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στη διδακτική προσέγγιση υιοθετούνται μερικές βασικές ιδέες του Piaget και του Papert: ο διδάσκων οφείλει να δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για να μπορούν οι μαθητές να οικοδομήσουν τις γνώσεις τους. Το σενάριο είναι θεμελιωμένο στη θεωρία μάθησης του εποικοδομητισμού καθώς ο μαθητής χτίζει τη γνώση του ανιχνεύοντας, διερευνώντας και αλληλεπιδρώντας με το παιχνίδι.
Δημιουργός Σεναρίου: ΖΩΗ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ (Εκπαιδευτικός)