Η θεά Δήμητρα και η αρπαγή της Περσεφόνης
Ιστορία (ΠΕ) (Δημοτικό)
Το συγκεκριμένο διδακτικό σενάριο δομείται σε τρεις φάσεις, καθεμία από τις οποίες υποστηρίζεται με αντίστοιχες δραστηριότητες. Στην πρώτη εισαγωγική φάση πραγματευόμαστε αφενός τη διαδικασία εδραίωσης των 12 Ολύμπιων Θεών, στους οποίους ανήκει και η θεά Δήμητρα, ως εξουσιαστών του κόσμου και αφετέρου τη θεϊκή τους ταυτότητα, τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους και τη σχέση τους με την καθημερινότητα του ανθρώπου. Το πλαίσιο ανάδειξης των 12 θεών ως κυρίαρχων αποτελεί ουσιαστικά την απαρχή της ελληνικής μυθολογίας, καθώς σχετίζεται με την κοσμογονία και τη διαδοχή των «τριών δυναστειών» στη διακυβέρνηση του σύμπαντος. Οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται κατά τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης φάσης είναι οι εξής:
Η 1η δραστηριότητα αφορά τον τρόπο διαδοχής στη διακυβέρνηση του κόσμου με επίκεντρο μελέτης την Τιτανομαχία – Γιγαντομαχία στην οποία νικητές αναδεικνύονται οι 12 Ολύμπιοι Θεοί.
Η 2η δραστηριότητα αφορά την ταυτότητα των 12 Ολύμπιων θεών και κυρίως τον ανθρωπομορφισμό τους, τα ανθρώπινα, δηλαδή, γνωρίσματά τους.
Η 3η δραστηριότητα αφορά το ρόλο της μυθολογίας ως πλαισίου ερμηνείας φυσικών φαινομένων με ενδεικτικό παράδειγμα την επινόηση των μυθικών τεράτων.
Αντικείμενο ανάλυσης της δεύτερης και τρίτης φάσης αποτελεί, αντιστοίχως, η θεά Δήμητρα και η αρπαγή της Κόρης της, της Περσεφόνης, από τον Πλούτωνα, το θεό του κάτω κόσμου. Ειδικότερα, εξετάζεται η ταυτότητα της Δήμητρας, δηλαδή το γενεαλογικό της δέντρο, οι ιδιότητές της με ιδιαίτερη έμφαση στον ανθρωπομορφισμό των θεών του αρχαίου ελληνικού Δωδεκάθεου, οι οποίοι κατοικούσαν στον Μύτικα, την ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, η θέση της ανάμεσα στο Πάνθεον της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, η οικογένειά της και η λατρεία της. Στο συγκεκριμένο σημείο κρίνεται σκόπιμο να διευκρινιστεί ότι η λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης της στα Ελευσίνια μυστήρια, που ήταν και οι κυριότερες γιορτές προς τιμή της Θεάς και της Κόρης, προσεγγίζεται στην τρίτη φάση του σεναρίου αυτού, διότι συνδέονται άμεσα με την αρπαγή της Περσεφόνης. Ενώ σημαντικό σημείο στο οποίο επικεντρώνεται η διδασκαλία αυτή είναι και ο ρόλος της θεάς ως προστάτιδας της γεωργίας. Ας σημειωθεί ότι η καλλιέργεια της γης εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις γιά μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου σε έναν τόπο, γεγονός που συνιστά την απαρχή του κοινωνικού και οικογενειακού βίου, γι’ αυτό και η Δήμητρα τιμήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες και ως προστάτιδα της οικογένειας και των θεσμών αυτής. Οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται κατά την πραγμάτωση της δεύτερης φάσης είναι οι εξής:
Η 1η δραστηριότητα αφορά την «ταυτότητα» της θεάς Δήμητρας.
Η 2η δραστηριότητα αφορά το ρόλο της, βαρύνουσας σημασίας, ως θεάς της γεωργίας.
Το υπόθεμα που πραγματευόμαστε στην τρίτη φάση του συγκεκριμένου διδακτικού σεναρίου είναι η από τον Πλούτωνα αρπαγή της Περσεφόνης, της λατρεμένης κόρης της Δήμητρας. Ειδικότερα, προσεγγίζεται καταρχήν η ενέργεια της αρπαγής της Περσεφόνης, η απέλπιδα περιπλάνηση της Δήμητρας ανά την υφήλιο για να εντοπίσει την κόρη της, που καταδίκασε τη γη σε αφορία, και τελικά η υπό όρους επιστροφή της Περσεφόνης στον πάνω κόσμο με τη συνακόλουθη ευφορία της γης. Στη συνέχεια, αναλύεται η συμβολική- αλληγορική διάσταση του μύθου όσον αφορά την αιτιολόγηση - εξήγηση της διαδοχής των εποχών. Εξετάζεται, επίσης, η λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης στις μυστικιστικού χαρακτήρα τελετουργίες, που γίνονταν την άνοιξη και το φθινόπωρο στην Ελευσίνα.Οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται κατά την πραγμάτωση της τρίτης φάσης είναι οι εξής:
Η 1η δραστηριότητα αφορά το συμβάν της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.
Η 2η δραστηριότητα αφορά την ανάλυση της αλληγορικής διάστασης του μύθου της αρπαγής σχετικά με την ερμηνεία των εποχών του έτους.
Η 3η δραστηριότητα αφορά την προσέγγιση της λατρείας της Θεάς και της Κόρης στα Ελευσίνια Μυστήρια.
Όσον αφορά τη διδακτική πρακτική που εφαρμόστηκε ενιαία σε όλες τις φάσεις του συγκεκριμένου σεναρίου, είναι τόσο η εξατομικευμένη διδασκαλία όσο και η ομαδοκεντρική προσέγγιση ορισμένων υποθεμάτων κατά την ανάπτυξη των σχετικών δραστηριοτήτων. Συγκεκριμένα, οι μαθητές καλούνται να εργαστούν συνεργατικά, καθώς τους ανατίθεται η επεξεργασία ομαδικών εργασιών στα φύλλα εργασίας.
Με το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σενάριο επιδιώκεται να καταστεί σαφές στους μαθητές ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν διαμορφώσει ένα σύνολο μύθων με πρωταγωνιστές τους 12 θεούς του Ολύμπου ανάμεσα στους οποίους κυρίαρχη θέση κατείχε "ο κεραύνιος- νεφεληγέρτης" Δίας. Οι θεοί αυτοί, που διέθεταν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως ικανότητες πάθη και αδυναμίες, ασκούσαν κανονιστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, ρυθμίζοντας τις υποθέσεις των θνητών σύμφωνα με την προσωπική τους βούλησή. Μέσα από αυτούς τους μύθους με «άλογο - υπερφυσικό και υπερβατικό» τρόπο, οι αρχαίοι Έλληνες, οι οποίοι δε διέθεταν ακόμη την επιστημονική γνώση, προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν – εξηγήσουν φυσικά (σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις και κοινωνικά) φαινόμενα. Συνεπώς, μέσα από την πραγμάτευση του συγκεκριμένου μύθου, μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτή η προαναφερθείσα λειτουργία των μύθων, η συμβολική, δηλαδή, αλληγορική τους διάσταση. Έτσι, και με το μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, επιχειρείται να διασαφηνιστεί στους μαθητές ο τρόπος με τον οποίο οι αρχαίοι πρόγονοί μας προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τον ετήσιο κύκλο του χρόνου με τις τέσσερις εποχές.Κοντολογίς, ο γενικός σκοπός αυτής της διαπραγμάτευσης είναι ο μαθητής να καταστεί ικανός να χειρίζεται έναν μύθο ως μία ιστορία στην οποία κωδικοποιούνται αξίες, πεποιθήσεις, ανησυχίες, φόβοι και όνειρα του λαού που τον επινόησε. Με άλλα λόγια, η μυθολογία ενός λαού αποτελεί αποτύπωμα του πολιτιστικού πλαισίου στο οποίο κατασκευάστηκε.
Δημιουργός Σεναρίου: Ελευθερία Λώλη (Εκπαιδευτικός)