Το θαυματουργό υγρό της ζωής (Το Κυκλοφορικό Σύστημα στον Άνθρωπο)
Βιολογία (Γυμνάσιο)
Οργάνωση της τάξης
Η οργάνωση διαφέρει για κάθε διδακτική ώρα.
1η διδακτική ώρα. Γίνεται χρήση βιντεοπροβολέα λογισμικού και ΦΕ. Χρειάζεται και ο Σωτήρης: το ανθρώπινο πρόπλασμα που του έχουμε δώσει το όνομα του πιο άτακτου μαθητή της τάξης - Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες που μπορεί να είναι μια για κάθε θρανίο. Η τάξη βλέπει όλη μαζί τον προβολέα και το λογισμικό που χειρίζεται ο καθηγητής. Γίνονται μικρές διακοπές στο λογισμικό ώστε να συζητήσουν οι μαθητές της κάθε ομάδας και να απαντήσουν στο ΦΕ. Σε μερικές περιπτώσεις (αναφέρονται ρητά στο ΦΕ) η συζήτηση γίνεται από όλη τη τάξη με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού.
2η διδακτική ώρα : Η τάξη χωρίζεται σε δυο ή τέσσερα τμήματα ανάλογα με τον αριθμό των υπολογιστών και των προπλασμάτων. Τα ΦΕ συμπληρώνονται από κάθε ομάδα. Η αρχική συζήτηση γίνεται από όλη τη τάξη με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού. Μετά η μία ομάδα μελετάει με τις οδηγίες του καθηγητή 15 λεπτά το λογισμικό στον υπολογιστή και η άλλη το πρόπλασμα και το βιβλίο σελ 67. Με την πάροδο των 15 λεπτών οι ομάδες αλλάζουν αντικείμενο(αυτή που δούλευε στο λογισμικό πηγαίνει στο πρόπλασμα κλπ)
3η διδακτική ώρα : Τα δυο προηγούμενα μαθήματα ήταν αρκετά εντατικά. Σε αυτό το μάθημα γίνεται μια πιο χαλαρή παρουσίαση χωρίς ΦΕ, αλλά με λογισμικό που παρουσιάζεται στο βιντεοπροβολέα και με συζήτηση με ολόκληρη τη τάξη Χρησιμοποιούμε στοιχεία από τις θεατρικές τέχνες (ένταση λόγου, στάση σώματος, έκπληξη κλπ)
+1 διδακτική ώρα: Έχοντας ολοκληρώσει το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπου για μια καλή επανάληψη εκτελούμε ένα θεατρικό δρώμενο. Συνήθως η 3η διδακτική ώρα δεν επαρκεί για να το πραγματοποιήσουμε, αλλά το συζητάμε στο τέλος της 3ης ώρας και το εκτελούμε την 4η διδακτική ώρα. Για κάθε σκετσάκι χρειαζόμαστε 7-10 παιδιά και μερικές μπάλλες από τη γυμναστική, οπότε μπορεί να πραγματοποιηθεί 2-3 φορές στη διάρκεια της ώρας.
Καθόλη τη διεξαγωγή του σεναρίου γίνεται χρήση των λογισμικών και το λογισμικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ΠΙ τώρα πια ΙΕΠ) της Βιολογίας Γυμνασίου το οποίο είναι απλό και κατανοητό αλλά και του DK_MMBODY (Εγκυκλοπαίδεια του Ανθρώπινου Σώματος). Ακόμη και έαν ο εκπαιδευτικός δεν συνηθίζει τη χρήση ΤΠΕ στη τάξη, σε αυτή την ενότητα η χρήση ΤΠΕ έχει εμφανή αξία και οφέλη ιδίως στη προσομοίωση της ροής του αίματος και της λειτουργίας της καρδιάς η οποία δεν μπορεί να γίνει αποτελεσματικά με κανένα «στατικό μέσο» όπως φωτογραφίες βιβλίου, ή με μόνο χρήση προπλάσματος. Να σημειώσουμε όμως ότι η χρήση των λογισμικών γίνεται με ΦΕ που είναι δομημένα έτσι ώστε να προωθούν τη διερευνητική μάθηση και παίρνοντας έναυσμα από τη πληροφορία στο λογισμικό, οι μαθητές να τη συνδυάζουν με τις εμπειρίες τους και να βγάζουν συμπεράσματα. Η διεργασία αυτή όταν γίνεται σε ομάδες ενισχύει την ομαδοσυνεργατική μάθηση, γιατί οι μαθητές διαπραγματεύονται τις πληροφορίες, τις εμπειρίες τους και τις έννοιες και τις επικοινωνούν αρχικά μέσα στην ομάδα τους και τελικά με όλη τη τάξη.
Η διεργασία της μοντελοποίησης που διενεργείται στους μαθητές εκφράζεται εντέλει στο θεατρικό δρώμενο στο οποίο αναπαριστούν τις λειτουργίες του κυκλοφορικού σε εντελώς διαφορετικό «σκηνικό» από αυτό του σώματος. Απαιτείται ουσιαστική αναγνώριση των βασικών σημείων της λειτουργίας του κυκλοφορικού ώστε αυτά να αποτελέσουν το σενάριο του θεατρικού. Ανάλυση και σύνθεση. Επιπλέον μέσα από το παιγνίδι και σε ένα περιβάλλον χαρούμενο ο μαθητής αξιολογεί την πρόοδό του και διορθώνει το εαυτό του και τους άλλους. Παρατηρεί εαν έμαθε, εαν κατάλαβε και εκτιμά τον τρόπο που το κατάφερε αυτό. Εμπλέκεται έτσι (άτυπα και υποσυνείδητα) σε διαδικασίες αναστοχασμού, και αξιοποιεί μεταγνωστικές δεξιότητες.
Διδακτικές στρατηγικές
Το διδακτικό αυτό σενάριο προσπαθεί να αξιοποιήσει στοιχεία από την κοινωνιοπολιτισμική θεωρία μάθησης. Έτσι κατά την 1η και 2η ώρα προωθείται η ομαδοσυνεργατική μάθηση με την οργάνωση των μαθητών σε ομάδες, αλλά κυρίως κατά τη 4η ώρα οι μαθητές αλληλεπιδρούν σε πολλά επίπεδα κατά τον αυτοσχεδιασμό και τη συνεργασία τους στο θεατρικό δρώμενο. Ταυτόχρονα, με τη χρήση των ποσομοιώσεων και της οπτικοποίησης σε συνδυασμό με τις ερωτήσεις του ΦΕ γίνεται χρήση και καθοδηγούμενης ανακάλυψης. Επιπροσθέτως κατά τη 3η διδακτική γίνεται χρήση επικαιρότητας, χιούμορ και κάθε εμπειρίας που δημιουργεί έντονα συναισθήματα βοηθά στην καθημερινή διδασκαλία με ποικίλους τρόπους (συνδέει τις γνώσεις με τον συναισθηματικό κόσμο, απευθύνεται στα ενδιαφέροντα των μαθητών).
Το σενάριο αποσκοπεί στην προβολή και ανάπτυξη πολλών ειδών ευφυίας, και όχι μόνο της λογικής-μαθηματικής. Έτσι απευθύνεται και στη νατουραλιστική νοημοσύνη εξαίροντας τη λογική με τον οποία το σώμα μας λειτουργεί,στη συναισθηματική νοημοσύνη με τη χρήση χιούμορ και επικαιρότητας ιδίως κατα την 3η διδακτική ώρα, στη διαπροσωπική νοημοσύνη κατα την ομαδοσυνεργατική μάθηση, αλλά και στη χωρική νοημοσύνη με την εναλλαγή των ισοδύναμων παραστάσεων: διδιάστατη +χρόνος στον Η/Υ, τριδιάστατη στο πρόπλασμα, τριδιάστατη+χρόνος στο θεατρικό δρώμενο. Ακόμη στη εξτρα διδακτική ώρα με το θεατρικό παιγνίδι και την κίνηση των μαθητών μέσα στο δυνητικό σώμα απευθυνόμαστε στην κιναισθητική ευφυία των μαθητών -ακόμη και αυτών που έχουν έντονα γλωσσικά προβλήματα και για αυτό το λόγο υστερούν στην παραδοσιακή τάξη.
Στο σενάριο αυτό οι μαθητές με την ενεργό και ζωντανή καθοδήγηση του εκπαιδευτικού διερευνούν και συσχετίζουν τη δομή (αιμοφόρα αγγεία-καρδιά-αίμα) με τη λειτουργία του κυκλοφορικού συστήματος στον άνθρωπο.Το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπου εξετάζεται μέσα σε 3+1 διδακτικές ώρες για τους μαθητές Α γυμνασίου. Στο σενάριο αυτό χρησιμοποιήθηκαν πολλές διδακτικές μέθοδοι και εργαλεία που δεν βασίζονται μόνο στη λεκτική αναπαραγωγή και στην ακουστική μνήμη, όπως: θεατρικό παιγνίδι, χρήση επικαιρότητας, χιούμορ, προπλασμάτων στη Βιολογία και κάθε εμπειρίας που δημιουργεί έντονα συναισθήματα. Πρωταγωνιστικό όμως ρόλο παίζει η χρήση Τεχνολογίας της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Η εμπειρία από τάξεις στις ακριτικές περιοχές και σε περιοχές με μετανάστες έδειξε οτι πολλοί μαθητές έχουν πολύ περιοριοσμένη χρήση της Ελληνικής γλώσσας. Σε αυτές τις περιοχές οι ΤΠΕ -όταν εφαρμοστούν απλά και κατανοητά- είναι αναντικατάστατες. Αλλά και σε μαθητές με καλό χειρισμό της γλώσσας η χρήση ΤΠΕ είναι ο πιο αποδοτικός τρόπος να εισέλθουμε στο ανθρώπινο σώμα και να προσομοιώσουμε ροή και κίνηση (όπως η ροή του αίματος). Μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις έλεγαν οι Κινέζοι. Φανταστείτε με πόσες ισοδυναμεί ένα Βίντεο! Στα πρώτα βήματα χρήσης των ΤΠΕ (από τουσ εκπαιδευτικούς ή από τους μαθητές) ο σκηνοθέτης είναι ο εκπαιδευτικός που κινεί τα νήματα. Κάθε διδακτική ώρα έχει διαφορετική δομή για να κρατά ενδιαφέρον των μαθητών και καλεί τον εκπαιδευτικό (πέρα από το ρόλο του συντονιστή και του καθοδηγητή) να έχει αντανακλαστικά «δημοσιογράφου του πολικού ρεπορτάζ», ταλέντο “performer” και ενθουσιασμό ”animateur”.
Η επιλογή για απλότητα και χαμηλή δυσκολία στη χρήση των ΤΠΕ έγινε συνειδητά για να ενθαρύνει τον εκπαιδευτικό που δεν έχει ασχοληθεί έντονα με τις ΤΠΕ να αρχίσει να το κάνει συνδυάζοντάς το με το τρόπο που μέχρι τώρα ήταν οικείος για αυτόν.Για τους μαθητές και δεδομένου του οτι πολλοί έχουν σοβαρό πρόβλημα χρήσης Ελληνικής γλώσσας αλλά και οχι συχνή επαφή με Η/Υ έγινε προσπάθεια να μην δοθεί έμφαση σε πολύπλοκη χρήση ΤΠΕ αλλά να έχουν τη βοήθεια του εκπαιδευτικού σε αυτά τα πρώτα βήματα. Επιπλέον η έλλειψη Η/Υ στα σχολεία (τα εργαστήρια Η/Υ είναι συνεχώς κατειλημένα) επιβάλει να προτείνουμε πολύ απλή υλικοτεχνική υποδομή ωστε να είναι εύκολη η εφαρμογή και να επινοήσουμε τρικ και μεθόδους χωρισμού της τάξης ωστε να καλύψουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τις ανάγκες.
Το σενάριο αυτό δίνει έμφαση όχι στην αναζήτηση και συλλογή και αποστήθιση πληροφοριών, αλλά στην κριτική στάση που πρέπει να έχουμε απέναντι σε αυτή. Η Βιολογία συχνά αντιμετωπίζεται ως μάθημα γνώσεων. Κακώς! Πολλές από τις γνώσεις που παίρνουμε από τους «ειδήμονες» μπορούν να αντληθούν ως συμπεράσματα κατά το συνδυασμό βιωμάτων με λίγες καλά ελεγμένες πληροφορίες. Στο σημερινό κόσμο η πληροφορία παρέχεται επιταχυνόμενα άφθονη και ανεξέλεγκτη. Οι μαθητές λοιπόν στο σχολείο πρέπει να ενθαρρυνθούν να υιοθετήσουν μια κριτική στάση απέναντι στη πληροφορία ώστε να περιορίζεται στο μέλλον η αβασάνιστη παραδοχή ψευδών ειδήσεων που αφορούν την υγεία τους και προβάλλονται στα MME. (βραχιόλια για την υγεία, πόσιμα μείγματα και κάθε είδους κομπογιαννιτισμός). Αντίθετα πρέπει η Βιολογία να συνδεθεί με τον ορθολογικό τρόπο σκέψης ώστε βασιζόμενοι στις εμπειρίες τους και στις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους και στις διαθέσιμες πληροφορίες, οι μαθητές να αποκτήσουν τη δεξιότητα να κάνουν αυτό που ονομάζεται «έξυπνη υπόθεση (intelligent guess)». Στο σενάριο αυτό τα ΤΠΕ παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο λόγω του αντικειμένου της Βιολογίας που «απαιτεί» τη χρήση τους. Γίνεται όμως προσπάθεια να μη γίνει στείρα άντληση πληροφοριών, αλλά έναυσμα για παρατήρηση και επεξεργασία των πληροφοριών με κριτική σκέψη.
Για την ανάπτυξη του διδακτικού αυτού σεναρίου πέραν από τη συνήθη δομή περιλαμβάνουμε και ένα θεατρικό δρώμενο ως ανακεφαλαίωση, εμπέδωση (αυτο)αξιολόγηση. Αυτό συμβάλει στον αυθορμητισμό καθώς και στη τρισδιάστατη+μια αντίληψη του χωροχρόνου και των κινήσεων σε αντίθεση με την ως τώρα δισδιάστατη απεικόνιση σε πίνακα, βιβλίο ή οθόνη υπολογιστή. Επιπροσθέτως, βοηθά τα παιδιά με γλωσσικό πρόβλημα καθώς εκμεταλλεύεται την «κιναισθητική ευφυΐα» των μαθητών.
Για τον ίδιο λόγο έγινε και η επιλογή τρεις+μία διδακτικές ώρες. Πέραν όμως των μαθητών με γλωσσική δυσκολία η επιλογή αυτή είναι πιο ρεαλιστική και δίνει το χρόνο και να εξοικειωθούν όλοι οι μαθητές με τον καινούργιο αυτό τρόπο διδασκαλίας (αν είναι από τις πρώτες φορές) και να εμβαθύνουν στο αντικείμενο που πραγματεύονται.
Ένταξη του διδακτικού σεναρίου στο πρόγραμμα σπουδών/προαπαιτούμενες γνώσεις/πρότερες παρανοήσεις
Το σενάριο καθοδηγεί τη διδασκαλία της ενότητας 3.4 της Βιολογίας Α Γυμνασίου. Από τη Βιολογία Α Γυμνασίου οι μαθητές έχουν ήδη εξοικειωθεί με την έννοια του κυττάρου και με το πεπτικό σύστημα όπου γίνεται η απορρόφηση θρεπτικών συστατικών. Χρειάζεται πολύ στοιχειώδης γνώση χρήσης υπολογιστή. Το σενάριο κάνει χρήση βιωματικών εμπειριών των μαθητών τις οποίες συνδυάζουν με τις πληροφορίες που θα λάβουν. Οι μαθητές ελέγχουν τις απόψεις τους, συμπεραίνουν. Εισάγονται σε ένα πιο «συνδυαστικό» τρόπο σκέψης και «υποθέτουν» ακόμη και σε ένα μάθημα που (κακώς) θεωρείται μάθημα γνώσεων ενώ είναι και ορθολογιστικό, όπως και η Φυσική και η Χημεία. Αρχικά πρέπει να επισημάνουμε τις πιο συχνές και σημαντικές παρανοήσεις σχετικά με το κυκλοφορικό σύστημα και τα όργανά του.
Α)Λόγω της αυξημένης σημασίας της καρδιακής λειτουργίας για τη ζωή του ανθρώπου οι μαθητές δεν μπορούν εύκολα να δεχθούν ότι η καρδιά είναι μια απλή αντλία, αλλά πιστεύουν ότι είναι ένα περίπλοκο όργανο που καθαρίζει το αίμα.
Β) Οι μαθητές αναγνωρίζουν το αίμα χωρίς να αντιλαμβάνονται την σημασία του και δεν το συσχετίζουν με τη μεταφορά ουσιών, την άμυνα του οργανισμού, τη μεταφορά οξυγόνου.
Γ)Οι μαθητές χρησιμοποιούν τον όρο φλέβα αντί της έννοιας του αιμοφόρου αγγείου.
Επιπροσθέτως, όταν διαχωρίσουν τους όρους φλέβα-αρτηρία
Δ)συχνά τους δημιουργείται η εντύπωση ότι όλες οι αρτηρίες είναι κόκκινες και όλες οι φλέβες μπλε.
Ε) Θεωρούν ότι ΟΛΕΣ οι αρτηρίες έχουν αίμα πλούσιο σε οξυγόνο και οι φλέβες σε διοξείδιο του άνθρακα.
Προφανώς στο σενάριο αυτό γίνεται προσπάθεια να αρθούν αυτές οι παρανοήσεις και να επιτευθούν οι στόχοι που αναφέρονται στη στοχοθεσία του σεναρίου
Η επιλογή για τη χρήση των απολύτως αναγκαίων έγινε γιατί η προσωπική εμπειρία από τα σχολεία έδειξε ότι είναι σχεδόν αδύνατο να μπούμε σε εργαστήριο Η/Υ καθώς είναι συνεχώς κατειλημμένα για τη διδασκαλία της πληροφορικής. Επιπροσθέτως η εμπειρία από σχολεία με πολλά διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα έδειξε ότι πολλοί μαθητές (Ρομά ή μουσουλμάνοι) δεν έχουν στο σπίτι Η/Υ και προφανώς στην Α Γυμνασίου δεν είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση Η/Υ.
Καθ' όλη τη διεξαγωγή του σεναρίου γίνεται χρήση του λογισμικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ΠΙ τώρα πια ΙΕΠ) της Βιολογίας Γυμνασίου το οποίο είναι απλό και κατανοητό αλλά και του DK_MMBODY (Μηχανή του Σώματος) με το οποίο έχουν ήδη εξοικειωθεί πολλοί ΠΕ04. Η επιλογή της απλότητας είναι συνειδητή ώστε να ενθαρρύνει και τον εκπαιδευτικό που δεν έχει ποτέ χρησιμοποιήσει ΤΠΕ, να το κάνει. Να αρχίσει με κάτι απλό που υπάρχει σε όλα στα σχολεία.
Να σημειώσουμε όμως ότι η χρήση των λογισμικών γίνεται με ΦΕ που είναι δομημένα έτσι ώστε να προωθούν τη διερευνητική μάθηση και παίρνοντας έναυσμα από τη πληροφορία στο λογισμικό, οι μαθητές να τη συνδυάζουν με τις εμπειρίες τους και να βγάζουν συμπεράσματα.
Για το ίδιο λόγο χρειάζονται τέσσερις και όχι τρεις διδακτικές ώρες ώστε να πραγματοποιηθεί και το θεατρικό παιγνίδι και να γίνει εμβάνθυνση και όχι στείρα φυλλομέτρηση γνώσεων από δέκα λογισμικά.
Το σενάριο είναι ευέλικτο και σε περίπτωση που είναι διαθέσιμο το εργαστήριο, μπορούν οι μαθητές να δουλέψουν σε αυτό πολύ πιο διαδραστικά κατά τη πρώτη και δεύτερη ώρα σε ομάδες, καθοδηγούμενοι από το ΦΕ και από τον καθηγητή.
Πνευματικά δικαιώματα για τη χρήση μέρους ή όλου του λογισμικού του ΙΕΠ "Βιολογία Α-Γ Γυμνασίου"